________________________________________________________________________Elektrolokomotiven___________________________________________________________________________________Ulrich Häfner__________
110 002-3 [af]; E10 002 DB Museum Nürnberg
Baureihe E10 - 110, 113 und 115
 
Die Einheitslokomotive E10 (Baureihe 110) wurde zwischen 1956 und 1969 gebaut. Hersteller für den mechanischen Teil waren Krupp, Henschel und Krauss-Maffei und für dem elektrischen
Teil Siemens (SSW), BBC und AEG. Die erste Serie wurde mit der Einheits-Kastenform ausgeliefert, ab E10 288 mit der erodynamischen Bügelfalte. Zu beginn im Schnellverkehr dann im Nahverkehr eingesetzt.
Der größte Teil der Lokomotiven ist verschrottet.
Im Jahr 2005 wurden Maschinen der Baureihe 110 und 113 an DB Autozug abgegeben. Diese erhielten zur Unterscheidung die Bezeichnung  Br.115.
Einige Technische Daten: Länge über Puffer 16.490 mm, Dienstmasse 85;0 to. Dauerleistung 3.700 kW, Höchstgeschwindigkeit Br. 110 150 km/h später 140 km/h, Br. 113 160 km/h.   
Rote Betriebsnummer Lokomotive ist zerlegt (Stand Okt. 2019)                                                                                                 
Bilder Erst. Nr. EDV. Nr. NVR Nummer Hersteller Herst. Nr. Baujahr Info, Farbe, Nutzer
110 002-3 [af]; E10 002 DB Museum Nürnberg 110 002-3 [ag]; E10 002 DB Museum Nürnberg 110 002-3 E10 002 110 002-3   Krupp / BBC 2527 1952 z-gestellt 1977, Kobaltblau, DB Museum Nürnberg.
110 005-6 [aa] E10 005 im Bayerischen Eisenbahnmuseum Nördlingen 110 005-6 [ad] E10 005 im Bayerischen Eisenbahnmuseum Nördlingen E10 005 E10 005 110 005-6   Henschel /AEG 28467 1953 ausmusterung 1979, Stahlblau, DB-Museum Koblenz-Lützel.
E10 154 - 115 154-7 mit zwei Lok`s der Br. 120 im Hbf Heidelberg 115 154-7 E10 154 115 154-7   Krauss-Maffei / SSW 18226 1957
Einfachlampe, ab 1968 als 110 154-2, 2006 zu 115 154-7
zerlegt 2011 Fa. Steil Eschwiler-Aue
110 166-6 [aa] Hbf Kaiserslautern 110 166-6
E10 166
110 166-6  
Krupp / AEG
3626 / 7575
1957
Umbau 2009 zu 115 166-1, z-gestellt 2010, Ausmusterung 2012,
zerlegt 2012 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
110 175-7 [a] in Augsburg 110 175-7 [ab] Hbf Augsburg 110 175-7 [ac] Hbf Augsburg 110 175-7 E10 175 110 175-7   Krupp / SSW 3791 1958 zerlegt 2009 Fa. Steil / Trier-Ehrang
E10 205 - 115 205-7 [Hbf Mannheim 115 205-7 [bb] am Hbf Mannheim 115 205-7 E10 205 110 205-2   Henschel / BBC 29701 1958
ab 1968 als 110 205-2, 2006 zu 115 205-7, Ausmusterung 2014
zerlegt 2017 Fa. Bender, Leverkusen-Opladen
110 210-2 [a] & 120 111-0 Hbf Stuttgart - 22.04.2010 110 210-2
E10 210
110 210-2
 
Krauss-Maffei
18479
1958
z-gestellt 2010, 2011 DB Museum,
zerlegt 2016 Fa. Bender, Leverkusen-Opladen in Koblenz-Lützel
110 228-4 [a] Hbf Heilbronn 110 228-4 [ba] Stuttgart-Rosenstein 110 228-4 [bb] Stuttgart-Rosenstein 110 228-4 [c] Stuttgart-Rosenstein 110 228-4 E10 228 110 228-4   Krauss-Maffei 18707 1961 Kobaltblau, DB Museum > IG Einheitslok
E10 231 - 110 231-8 [ac] & 115 307-1 Hbf Karlsruhe 91 80 6115 231-8 D-DB E10 231 110 231-8 91 80 6115 231-8 D-DB Krauss-Maffei 18711 1961 zerlegt 2011 bei Fa. Bender / Opladen
110 236-7 [a] Hbf Heilbronn 110 236-7 E10 236 110 236-7   Krauss-Maffei / SSW 18738 1961 zerlegt 2011 bei Fa. Bender / Opladen
110 239-1 [ ab] 110 239-1 [ac] 110 239-1 E10 239 110 239-1   Krauss-Maffei / SSW 18741 1961
In Dienst gestellt als E 10 1239 im selben Jahr zu E10 239 ,z-gestellt 2010,
mc- E10 1239 Hbf Heilbronn  E10 1239   2008 Kobaltblau/Beige, Dauerleihgabe Lokomotivclub 103 e.V. Wuppertal
110 243-3 [a] Stiebel-Eltron Hbf Karlsruhe 110 243-3 E10 243 110 243-3   Krauss-Maffei / SSW 18759 1962 Werbezug Stibel-Eltron, zerlegt 2011 bei Fa. Steil / Eschweiler-Aue
110 292-0 [aa] Hbf Augsburg 110 292-0
E10 292
110 292-0
 
Krauss-Maffei
18770
1964
z-gestellt 2010, DB Museum Koblenz (Ersatzteilspender ?),
2017 Leihgabe an GfE Crailsheim
110 293-8 [a] Hbf Heilbronn 110 293-8 E10 293 110 293-8   Krauss-Maffei / SSW 18771 1964 Umbau in 115 293-3
115 293-3 [a]  Hbf Karlsruhe 115 293-3 115 293-3 91 80 6115 293-3 D-DB z-Stellung 2018
115 307-1 [b] Hbf Karlsruhe 91 80 6115 307-1 D-DB E10 307 115 307-1 91 80 6115 307-1 D-DB Krauss-Maffei / SSW 18976 1963 z-gestellt 2010, zerlegt 2012 bei Fa. Steil / Eschweiler-Aue
110 325-8 Express-Zukunft Hbf Mannheim 91 80 6110 325-8 D-DB E10 325 110 325-8 91 80 6110 325-8 D-DB Krauss-Maffei / SSW 19030 1964 Express Zukunft, zerlegt 2010 bei Fa. Bender / Opladen
E10 326 - 110 326-6 [a] in Trier 91 80 6110 326-6 D-DB E10 326 110 326-6 91 80 6110 326-6 D-DB Krauss-Maffei / SSW 19031 1964 zerlegt 2012 Fa. Bender, Leverkusen-Opladen
110 329-0 Express-Zukunft Hbf Mannheim 91 80 6110 329-0 D-DB E10 329 110 329-0  91 80 6110 329-0 D-DB Krauss-Maffei / SSW 19034 1964 Express Zukunft, zerlegt 2011 bei Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 346 - 115 346-9 [aa] zwischen Ladenburg und M-Friedrichsfeld E10 346 - 115 346-9 [ab] zwischen Ladenburg und M-Friedrichsfeld E10 346 - 115 346-9 [b] Hbf Weimar 115 346-9 E10 346   115 346-9 Krauss-Maffei / SSW 19051 1964
1968 zu 110 346-4, 2005 zu 115 346-9
zerlegt 2017 Fa. Bender , Leverkusen-Opladen
34a- 110 348-0 & 181 001-9 110 348-0 [aa] DB Museum Koblenz-Lützel 34c- 110 348-0 & 181 001-9 34e- 110 348-0; 181 001-9; 103 113-7 & 118 206-4 ra- 023 105-0 (23 105), 110 348-0 & 218 031-3 rb- 043 315-1, 023 105-0 (23 105), 110 348-0 & 218 031-3 rc- 110 348-0 & 218 031-3 rg- 110 348-0 & 218 031-3 110 348-0
E10 348 110 348-0   Krauss-Maffei / SSW 19053 1964 z-gestellt 2006, Kobaltblau, DB Museum
115 383-2 [a] Hbf Karlsruhe 91 80 6115 383-2 D-DB E10 383 115 383-2 91 80 6115 383-2 D-DB Krauss-Maffei / SSW 19158 1965 1968 zu 110 383-7, und 2016 Centralbahn AG
E10 400 - 110 400-9 [a] Hbf Heilbronn 110 400-9 E10 400 110 400-9   Krauss-Maffei / SSW 19175 1965 zerlegt 2007 Fa. Bender / Opladen
110 401-7 [ab] zwischen Ladenburg und M.-Friedrichsfeld 110 401-7 [c] Hbf Heidelberg 110 401-7 [d] Hbf Heidelberg 110 401-7 [ba] Hbf Mannheim 110 401-7 [bc] Hbf Mannheim 110 401-7 E10 401 110 401-7   Krauss-Maffei / SSW 19176 1965 zerlegt 2013 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 402 - 110 402-5 [a] Hbf Heidelberg E10 402 - 110 402-5 [b] Hbf Heidelberg E10 402 - 110 402-5 [c] zwischen Ladenburg und M-Friedrichsfeld 110 402-5 E10 402 110 402-5 _ Krauss-Maffei / SSW 19177 1965 zerlegt 2013 Fa. Bender / Opladen
E10 402 - 110 402-5 [db] zwischen M.-Friedrichsfeld und Ladenburg 91 80 6110 402-5 D-DB 91 80 6110 402-5 D-DB
E10 404 - 110 404-1 [ba] Hbf Heidelberg 110 404-1 E10 404 110 404-1   Krauss-Maffei / SSW 19179 1966 zerlegt 2012 Fa. Bender / Opladen
E10 406 - 110 406-6 [ba] Ausfahrt Hbf Heidelberg E10 406 - 110 406-6 [bb] Ausfahrt Hbf Heidelberg  110 406-6 E10 406 110 406-6 _ Krauss-Maffei / SSW 19181 1966 zerlegt 2014 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 406 - 110 406-6 [cb] Hbf Heidelberg E10 406 - 110 406-6 [ea] zwischen Ladenburg - M-Friedrichsfeld E10 406 - 110 406-6 [ec] zwischen Ladenburg - M-Friedrichsfeld 91 80 6110 406-6 D-DB 91 80 6110 406-6 D-DB
E10 408 - 110 408-2 [a] Hbf Heilbronn 110 408-2 E10 408 110 408-2   Krauss-Maffei / SSW 19183 1966 zerlegt 2009 Fa. Bender / Opladen
E10 409 - 110 409-0 [a] zwischen M-Friedrichsfeld und Ladenburg 110 409-0 E10 409 110 409-0   Krauss-Maffei / SSW 19184 1966 zerlegt 2013 Fa. Bender / Opladen
E10 410 - 110 410-8 [aa] zwischen M-Friedrichsfeld und Ladenburg E10 410 - 110 410-8 [ab] zwischen M-Friedrichsfeld und Ladenburg 110 410-8 E10 410 110 410-8 _ Krauss-Maffei / SSW 19185 1966 zerlegt 2013 Fa. Bender / Opladen
E10 410 - 110 410-8 [da] zwischen Ladenburg und  M-Friedrichsfeld E10 410 - 110 410-8 [e] Hbf Mannheim 91 80 6110 410-8 D-DB 91 80 6110 410-8 D-DB
E10 411 - 110 411-6 [ab] Hbf Heidelberg E10 411 - 110 411-6 [b] zwischen Ladenburg und  M-Friedrichsfeld E10 411 - 110 411-6 [c] Hbf Mannheim  110 411-6 E10 411 110 411-6 _ Krauss-Maffei / SSW 19186 1966 zerlegt 2010 Fa. Bender / Opladen
E10 411 - 110 411-6 [d] zwischen Ladenburg und  M-Friedrichsfeld 91 80 6110 411-6 D-DB 91 80 6110 411-6 D-DB
E10 414 - 110 414-0 [a] Hbf Heilbronn E10 414 - 110 414-0 [b] 110 414-0 E10 414 110 414-0   Krauss-Maffei / SSW 19189 1966 zerlegt 2009 Fa. Bender / Opladen
E10 416 - 110 416-5 [a] E10 416 - 110 416-5 [b] Hbf Heilbronn E10 416 - 110 416-5 [c] Hbf Heilbronn 110 416-5
E10 416
110 416-5
_
Krauss-Maffei / SSW
19191
1966
zerlegt 2014 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 416 - 110 416-5 [d] Hbf Heilbronn E10 416 - 110 416-5 [e] Hbf Heilbronn E10 416 - 110 416-5 [fb] Bietigheim-Bissingen 91 80 6110 416-5 D-DB
91 80 6110 416-5 D-DB
E10 418 - 110 418-1 [ba] Hbf Heilbronn E10 418 - 110 418-1 [bb] Hbf Heilbronn 110 418-1 E10 418 110 418-1 _ Krauss-Maffei / SSW 19193 1966 abgestellt in Stuttgart, zerlegt 2014 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 418 - 110 418-1 [c] Bh Stuttgart-Rosenstein 91 80 6110 418-1 D-DB 91 80 6110 418-1 D-DB
E10 427 - 110 427-2 [a] Hbf Heidelberg E10 427 - 110 427-2 [b] Hbf Heidelberg 91 80 6110 427-2 D-DB E10 427 110 427-2 91 80 6110 427-2 D-DB Krauss-Maffei / SSW 19202 1966 zerlegt 2013 Fa. Bender / Opladen
110 428-0 [aa] zwischen M-Friedrichsfeld und Ladenburg 110 428-0 [bb] zwischen M-Friedrichsfeld und Ladenburg 110 428-0 E10 428 110 428-0   Krauss-Maffei / SSW 19203 1966 2016 TRI Train Rental GmbH
110 429-8 [aa] zwischen M-Friedrichsfeld und Ladenburg 110 429-8 [ab] zwischen M-Friedrichsfeld und Ladenburg 110 429-8 E10 429 110 429-8   Krauss-Maffei / SSW 19204 1966 zerlegt 2012 Fa. Bender / Opladen
110 430-6 [c] zwischen  Ladenburg und M-Friedrichsfeld 110 430-6 [ea] zwischen  Ladenburg und M-Friedrichsfeld 110 430-6 E10 430 110 430-6   Krauss-Maffei / SSW 19205 1966 zerlegt 2009 Fa. Bender / Opladen
E10 432 - 110 432-2 [ba] zwischen Ladenburg und M-Friedrichsfeld 91 80 6110 432-2 D-DB E10 432 110 432-2 91 80 6110 432-2 D-DB Krauss-Maffei / SSW 19207 1966 zerlegt 2013 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 434 - 110 434-8 [a] Hbf Heidelberg 110 434-8 E10 434 110 434-8 _ Krauss-Maffei / SSW 19209 1966 zerlegt 2013 Fa. Bender / Opladen
E10 434 - 110 434-8 [bb] zwischen Ladenburg und M-Friedrichsfeld 91 80 6110 434-8 D-DB 91 80 6110 434-8 D-DB
E10 435 - 110 435-5 [a] zwischen M-Friedrichsfeld und Ladenburg 110 435-5 E10 435 110 435-5 _ Krauss-Maffei / SSW 19210 1966 zerlegt 2013 Fa. Bender / Opladen
E10 435 - 110 435-5 [b] zwischen M-Friedrichsfeld und Ladenburg 91 80 6110 435-5 D-DB 91 80 6110 435-5 D-DB
E10 436 - 110 436-3 [aa] zwischen Ladenburg und M-Friedrichsfeld E10 436 - 110 436-3 [f] Hbf Heidelberg 110 436-3 E10 436 110 436-3   Krauss-Maffei / SSW 19211 1966 zerlegt 2013 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
110 437-1 [bb] Hbf Heidelberg 110 437-1 E10 437 110 437-1   Krauss-Maffei / SSW 19212 1966 zerlegt 2013 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 438 - 110 438-9 [aa] Mannheim-Friedrichsfeld 110 438-9 [ab] Mannheim-Friedrichsfeld 110 438-9 E10 438 110 438-9   Krauss-Maffei / SSW 19213 1967 zerlegt 2013 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 440 - 110 440-5 [a] Hbf Heidelberg 110 440-5 E10 440 110 440-5   Krauss-Maffei / SSW 19215 1967 zerlegt 2011 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
110 441-3 [aa] Hbf Heidelberg 110 441-3 [ab] Hbf Heidelberg 91 80 6110 441-3 D-DB E10 441 110 441-3 91 80 6110 441-3 D-DB Krauss-Maffei / SSW 19216 1967 zerlegt 2014 Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 443 - 110 443-9 [aa] & 425 233-4 Hbf Mannheim 110 443-9 E10 443 110 443-9   Krauss-Maffei / SSW 19218 1967 zerlegt 2011 Fa. Bender / Opladen
E10 444 - 110 444-7 [aa] zwischen Ladenburg und M-Friedrichsfeld 110 444-7 E10 444   110 444-7 Krauss-Maffei / SSW 19219 1967 zerlegt 2010 Fa. Bender / Opladen
E10 445 - 110 445-4 [ab] Hbf Heilbronn 110 445-4 E10 445 110 445-4   Krauss-Maffei / SSW 19220 1967 zerlegt 2007 Fa. Bender / Opladen
E10 446 - 110 446-2 [ab] Hbf Heilbronn E10 446 - 110 446-2 [ba] Hbf Stuttgart E10 446 - 110 446-2 [bb] Hbf Stuttgart 110 446-2
E10 446
110 446-2
_
Krauss-Maffei / SSW
19221
1967
2010 Beheimatet Stuttgart.-Rosenstein,
zerlegt 201_ Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 446 - 110 446-2 [g] Hbf Heilbronn E10 446 - 110 446-2 [ha] Hbf Heidelberg E10 446 - 110 446-2 [hb] Hbf Heidelberg 91 80 6110 446-2 D-DB
91 80 6110 446-2 D-DB
E10 450 - 110 450-4 [a] Hbf Heilbronn 110 450-4 E10 450 110 450-4   Krauss-Maffei / SSW 19225 1967 zerlegt 2009 bei Fa. Bender / Opladen
E10 454 - 110 454-6 [aa] Bf Bietigheim-Bissingen E10 454 - 110 454-6 [b] Hbf heilbronn 110 454-6 E10 454 110 454-6 _ Krauss-Maffei / SSW 19229 1967 zerlegt 2011 bei Fa. Bender / Opladen
E10 454 - 110 454-6 [db] Hbf Heilbronn 91 80 6110 454-6 D-DB 91 80 6110 454-6 D-DB
E10 459 - 115 459-0 [c] Hbf Stuttgart E10 459 - 115 459-0 [e] Hbf Stuttgart115 459-0 E10 459 115 459-0   Krauss-Maffei / SSW 19234 1967 ab 1968 als 110 459-5
E10 460 - 110 460-3 [aa] Hbf Stuttgart 110 460-3 E10 460 110 460-3   Krauss-Maffei / SSW 19235 1967 zerlegt 2009 bei Fa. Bender / Opladen
E10 470 - 110 470-2 [a] Hbf Ludwigsburg 110 470-2 E10 470 110 470-2   Henschel / SSW 31036 1966 zerlegt 2012 Fa. Bender / Opladen
E10 474 - 110 474-4 [aa] Hbf Stuttgart 110 474-4 E10 474 110 474-4   Henschel / SSW 31040 1966 zerlegt 2009 bei Fa. Steil / Köln
E10 478 - 110 478-5 [a] Beriebshof Stuttgart-Rosengarten 110 478-5 E10 478 110 478-5   Krauss-Maffei / SSW 19343 1967 zerlegt 2007 bei Fa. Bender / Opladen
E10 483 - 110 483-5 [a] Hbf Stuttgart E10 483 - 110 483-5 [ba] Hbf Heilbronn E10 483 - 110 483-5 [c] Hbf Heilbronn 110 483-5 110 483-5 110 483-5 _ Krauss-Maffei / SSW 19348 1968 zerlegt 2014 bei Fa. Steil / Eschweiler-Aue
E10 483 - 110 483-5 [e] Hbf Heilbronn 91 80 6110 483-5 D-DB 91 80 6110 483-5 D-DB
110 484-3 [aa] & 628 311-3 Hbf Heilbronn 110 484-3 [b] Hbf Heilbronn 110 484-3 [c] Hbf Heilbronn 110 484-3 [d] Hbf Heilbronn 110 484-3 110 484-3 110 484-3 _ Krauss-Maffei / SSW 19349 1968 z-gestellt 2009, zerlegt 2014 bei Fa. Steil / Eschweiler-Aue
110 484-3 [e] Bh Stuttgart- Rosenstein 91 80 6110 484-3 D-DB 91 80 6110 484-3 D-DB
110 489-5 [a] Hbf Heilbronn 91 80 6110 489-2 D-DB 112 489-0 110 489-2 91 80 6110 489-2 D-DB Krauss-Maffei / SSW 19354 1968
von 1998 bis 2006 als 114 489-8,
zerlegt 2013 bei Fa. Steil / Eschweiler-Aue
110 494-2 [aa] Hbf Heilbronn 110 494-2 [ab] mit 363 110-8 Hbf Heilbronn 110 494-2 112 494-0 110 494-2   Krauss-Maffei / SSW 19359 1968
von 1988 bis 1991 als 114 494-8,
zerlegt 2011 bei Fa. Steil / Eschweiler-Aue
110 498-3 [aa] & 362 794-0 Hbf Heilbronn 110 498-3 [ab] & 362 794-0 Hbf Heilbronn 110 498-3 [ba] Stuttgart-Rosenstein 110 498-3 112 498-1 110 498-3   Krauss-Maffei / SSW 19363 1968
von 1988 bis 1994 als 114 498-9,
zerlegt 2007 bei Fa. Bender / Opladen
110 502-2 [a] Hbf Heilbronn 110 502-2 112 502-0 110 502-2   Krauss-Maffei / SSW 19367 1968
von 1988 bis 1994 als 114 502-0,
zerlegt 2007 bei Fa. Bender / Opladen
110 503-0 [aa] Hbf Heilbronn 110 503-0 [ca] Hbf Heilbronn 110 503-0 [d] Hbf Heilbronn110 503-0 112 503-8 110 503-0 _ Krauss-Maffei / SSW 19368 1968
von 1988 bis 1994 als 114 503-6,
zerlegt 2009 bei Fa. Bender / Opladen
110 503-0 [eb] Hbf Heidelberg91 80 6110 503-0 D-DB 91 80 6110 503-0 D-DB
110 508-9 [a] Hbf Heilbronn 110 508-9
110 508-9
110 508-9
  Krauss-Maffei / SSW
19373
1969
06.2011 Beheimatet Stuttgart.-Rosenstein,
zerlegt 2012 bei Fa. Bender / Opladen
110 508-9 [b] Hbf Heilbronn 91 80 6110 508-9 D-DB
91 80 6110 508-9 D-DB
E10 1311 - 113 311-5 [aa] DB Museum Koblenz-Lützel E10 1311 - 113 311-5 [ba] u. 103 113-7 im SEH E10 1311 - 113 311-5 [bo] im SEH E10 1311 - 113-311-5 [ab] Nürnberg-Gostenhofen tb- 103 113-7 & 113 311-5 tc- 103 113-7 & 113 311-5 tw- 103 113-7, 113 311-5 & 01 1102 & E18 047 tx-103 113-7, 113 311-5 & 01 1102 & E18 047 ua- 103 113-7, 113 311-5 & 01 1102 ub- 103 113-7, 113 311-5 & 01 1102 uc- 103 113-7, 113 311-5 & 01 1102 ue- 103 113-7, 113 311-5 & 01 1102 ug-103 113-7, 113 311-5, 01 1102 & E40 128 vb- 113 311-5 vc- 113 113-5 & 01 1001
ve- 113 311-5 vg- 113 311-5 113 311-5
E10 1311 113 311-5   Krauss-Maffei / SSW 19028 1963
von 1968 bis 1990 112 311-6
z-gestellt 2004, Rot-Beige, DB Museum Koblenz-Lützel
 
Quelle: revisionsdaten.de / e10ev.de - Alle Angaben ohne Gewähr.

 

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Ulrich Häfner__________

 

Eigene Website, kostenlos erstellt mit Web-Gear

Verantwortlich für den Inhalt dieser Seite ist ausschließlich der Autor dieser Webseite. Verstoß anzeigen